Kαστοριά

Ιστορία
Άποψη της πόλης της Καστοριάς και της λίμνης της.

Η πόλη της Καστοριάς, που είναι έδρα και του ομώνυμου νομού, ταυτίζεται με τη ρωμαϊκή πόλη Κέλετρο. Κατά τη Βυζαντινή εποχή μετονομάστηκε σε Ιουστινιανούπολη.

Η Καστοριά αναδυόμενη από νερά της Λίμνης Ορεστίδος βρίσκεται σε υψόμετρο 600 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Η πόλη δείχνει να αγκαλιάζεται από την λίμνη της καθώς και από τα γύρω βουνά Βίτσι και Γράμμο δημιουργώντας μια εικόνα φυσικής ομορφιάς .

Στη νότια πλευρά της λίμνης εκεί που σήμερα βρίσκεται το χωριό Δισπηλιό, το 1932 ο καθηγητής Αντώνης Κεραμόπουλος επωφελούμενος από τη χαμηλή στάθμη του νερού της λίμνης κάνει τις πρώτες έρευνες. Τα ευρήματα πιστοποιούν ότι εδώ αναπτύχθηκε ένας Λιμναίος προϊστορικός οικισμός. Μετά από ανασκαφές που πραγματοποίησε ο καθηγητής της προϊστορικής αρχαιολογίας του ΑΠΘ Γιώργος Χουρμουζιάδης επιβεβαιώνεται η ύπαρξη του προϊστορικού οικισμού στο Δισπηλιό.

Στη θέση της σημερινής Καστοριάς, βρίσκεται χτισμένη μια αρχαία πόλη των κλασικών χρόνων. Ο Ρωμαίος ιστορικός Τίτος Λίβιος αναφέρει για μία οχυρωμένη πόλη της Ορεστίδας με το όνομα Κηλητρόν[1], όνομα το οποίο προέρχεται από το ρήμα "κηλώ" το οποίο σημαίνει "θέλγω" γιατί ίσως από τότε η περιοχή ήταν εντυπωσιακή.

Ο δε Προκόπιος ο Καίσαρες στο έργο του "Περί κτισμάτων" που συνέγραψε το 558 αναφέρει λίμνη Καστοριάς στη Μακεδονία. Αναφέρει μάλιστα ότι επί της χερσονήσου της λίμνης Καστοριάς υπήρχε από παλιά πόλη "ευδαίμων" που ονομαζόταν Διοκλητιανούπολη. Όταν όμως δέχτηκε επιδρομές βαρβάρων, καταστράφηκε και έμεινε έρημη. Στη συνέχεια ο Ιουστινιανός Α' πάνω στα ερείπια της Διοκλητιανούπολης έκτισε την τωρινή πόλη. Την περιτείχισε με διπλό κάστρο, από το οποίο σήμερα μόνον σπαράγματα σώζονται. Το κάστρο αποτελούσαν δύο γραμμές τειχών που άρχιζαν από ένα μέρος της όχθης του λαιμού στα νότια, προχωρούσαν προς τη βόρεια όχθη της λίμνης και κατέληγαν στο ανατολικό μέρος της λίμνης. Εκεί το κάστρο γινόταν πιο φαρδύ και σχημάτιζε το ογκωδέστερο μέρος του νησιού καταμεσής της λίμνης.

Για το όνομα "Καστοριά" υπάρχουν δύο εκδοχές. Η μία εκδοχή λέει ότι η πόλη το πήρε από τους κάστορες, οι οποίοι παλαιοτέρα διατρέφονταν στη λίμνη της. Η δεύτερη εκδοχή λέει ότι το πήρε από τον μυθικό Μακεδόνα ήρωα Κάστορα, ο οποίος ήταν γιος του Δία.

Πολλές είναι οι περιπέτειες που πέρασε η πόλη μέσα στη μακραίωνη ιστορία της. Από το 927 μέχρι το 969 ήταν υπό την κατοχή των Βουλγάρων , που εκδιώχθηκαν από τους Πετσενέγγους με προτροπή των Βυζαντινών. Το 990, ο Τσάρος των Βουλγάρων Σαμουήλ κατά την επιδρομή του στον ελλαδικό χώρο κατέλαβε και την Καστοριά, ξεπερνώντας τη φυσική αλλά και την τεχνική της οχύρωση. Όταν απελευθερώθηκε το 1018 από τον Βασίλειο Β' τον Βουλγαροκτόνο, η πόλη έγινε ορμητήριο για τις επόμενες στρατιωτικές επιχειρήσεις του αυτοκράτορα.

Από το 1082 μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το 1024, άλλοτε βρίσκεται υπό τους Νορμανδούς και άλλοτε στα χέρια των Βυζαντινών. Στη συνέχεια, Βούλγαροι, Αλβανοί, Έλληνες Δεσπότες της Ηπείρου, Βυζαντινοί, Σέρβοι και τέλος Τούρκοι γίνονται κυρίαρχοί της. Στην κατοχή των τελευταίων, όπως και τόσες άλλες ελληνικές πόλεις, έμεινε επί περίπου πέντε αιώνες. Η κατάληψη της Καστοριάς από τους Τούρκους τοποθετείται περίπου το 1385. Η Καστοριά απελευθερώθηκε κατά τον Α' Βαλκανικό πόλεμο τον Νοέμβριο του 1912. Είχαν προηγηθεί οι αγώνες των Μακεδονομάχων, με πρωταγωνιστή τον Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανό Καραβαγγέλη. Ο Άγιος Μηνάς τιμάται σαν ελευθερωτής της πόλης.

Τα ίχνη της ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή της Καστοριάς χάνονται στα βάθη της προϊστορίας. Η συστηματική αρχαιολογική έρευνα έφερε στο φως τον πρώτο λιμναίο οικισμό που χρονολογείται περί το 5000 π.Χ. καθώς και το Απολιθωμένο Δάσος στο χωριό Νόστιμο.

Παλαιοντολογία

Σημαντικό εύρημα της εποχής εκείνης είναι το Απολιθωμένο Δάσος ηλικίας τουλάχιστον 20 εκατομμυρίων χρόνων με τροπικά και υποτροπικά φυτά.

Προϊστορικοί χρόνοι

Η προϊστορική έρευνα εντόπισε στην λίμνη της Καστοριάς λείψανα εκτεταμένου νεολιθικού λιμναίου οικισμού στο Δισπηλιό. Ακόμη, νεολιθική εγκατάσταση ανακαλύφθηκε πρόσφατα στην περιοχή της Αυγής 12χλμ. ΝΔ της πόλης. Τέλος,οχυρώσεις που ανάγονται στην εποχή της Χαλκοκρατίας έχουν βρεθεί στις θέσεις Ψαλίδα και Αγ.Αθανάσιος γύρω από την πόλη.

Ιστορικοί χρόνοι

Ο ευρύτερος γεωγραφικός χώρος ταυτίζεται με την περιοχή της αρχαίας Ορεστιάδας όπου κατοικούσαν οι Ορέστες, Μακεδνοί όπως τους αποκαλεί ο Ηρόδοτος. Από εδώ άρχισαν οι Μακεδόνες Βασιλείς να συνενώνουν τα υπόλοιπα κρατίδια για να δημιουργήσουν το μεγάλο Μακεδονικό κράτος. Κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, η περιοχή υποτάσσεται στους Ρωμαίους το 197 π.Χ., οι οποίοι επιτρέπουν την διαμόρφωση μιας ιδιότυπης τοπικής αυτονομίας.

Βυζαντινή περίοδος

Το 395, όταν το Ρωμαϊκό κράτος διαιρέθηκε, η περιοχή της Καστοριάς αποτέλεσε τμήμα του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους που μετέπειτα εξελίχθηκε σε ελληνικό, τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η φυσική ομορφιά της περιοχής προσέλκυσε το ενδιαφέρον των αυτοκρατόρων του Βυζαντίου, ενώ η στρατηγική θέση της περιοχής αποτέλεσε ορμητήριο ενάντια στις προσπάθειες επέκτασης του έθνους των Βουλγάρων που εμφανίστηκε μετά τον 10ο αιώνα. Την περιοχή καταλαμβάνουν κατά καιρούς οι Βούλγαροι, οι Πετσενέγγοι, οι Νορμανδοί, οι Σταυροφόροι, οι Σέρβοι για μικρό διάστημα οι Αλβανοί και τελικά το 1385 οι Τούρκοι.
Μεταβυζαντινή περίοδος

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας η περιοχή της Καστοριάς αναδείχτηκε σε κέντρο ελληνισμού[i], διατηρώντας αλώβητη την εθνική συνείδηση, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα. Στην δύσκολή αυτή περίοδο του Ελληνικού Γένους είναι σημαντικός ο ρόλος της Εκκλησίας στη διατήρηση του εθνικού στοιχείου. Την εποχή αυτή η περιοχή ανέπτυξε έντονη οικονομική και εμπορική δραστηριότητα και γνώρισε άνθηση στις τέχνες και τα γράμματα. Το 1710 ιδρύθηκε το Ανώτερον Σχολείον Κυρίτζη, τη διεύθυνση του οποίου ανέλαβε ο Μεθόδιος Ανθρακίτης[2]. Η ανάπτυξη κατέστησε την περιοχή κέντρο υλικής και ηθικής στήριξης των προεπαναστατικών κινημάτων που οδήγησαν στην Επανάσταση του 1821 καθώς και των απελευθερωτικών κινημάτων του 19ου αιώνα. Κατά την επανάσταση του 1821 σημειώθηκαν αρκετές επιχειρήσεις στην περιοχή και ιδιαίτερα στο Βογατσικό. Καστοριανός ήταν ο οπλαρχηγός Ιωάννης Παπαρέσκας, ο οποίος πήρε μέρος στη σύνοδο της Μονής Δοβρά μαζί με άλλους οπλαρχηγούς της Μακεδονίας[3]. Σπουδαίοι αγωνιστές του 1821 από την Καστοριά, ήταν επίσης ο Καραγιάννης, ο Αναστάσιος Καρίτσης (Ζ΄ τάξη αξιωματικών), ο Δήμος Παναγιώτου (μπουλουκτσής), ο Ζήσης Δημητρίου και ο Ναούμ Νικολάου (γενν. 1799) που συμμετείχε στο Μεσολόγγι[4].

Μακεδονικός αγώνας

Η περιοχή της Καστοριάς αποτέλεσε τον πυρήνα προετοιμασίας και δράσης του ένοπλου απελευθερωτικού Μακεδονικού Αγώνα. Αν και στην πόλη της Καστοριάς ήταν αναμφισβήτητη η κυριαρχία του ελληνικού στοιχείου, σε αρκετά χωριά της υπαίθρου υπήρχε σημαντική βουλγαρική παρουσία, πράγμα που ευνοούσε την παρουσία κομιτατζήδων. Έτσι στην περιοχή οργανώνεται η αντίσταση κατά των Βουλγάρων και δρουν σημαντικές ιστορικές μορφές όπως ο Παύλος Μελάς, ο Γερμανός Καραβαγγέλης και ο Ίων Δραγούμης, που με τη σθεναρή τους στάση καθοδηγούν τον Αγώνα μέχρι την απελευθέρωση της περιοχής στις 11 Νοεμβρίου του 1912. Σημαντικοί Καστοριανοί οπλαρχηγοί έδρασαν την περίοδο αυτή, όπως ο Αριστείδης Μαργαρίτης, ο Κωνσταντίνος Γκολογκίνας και ο Ιωάννης Πακίτσας (ή Νακίτσας). Στην οργάνωση της Ελληνικής άμυνας ξεχωρίζει ο Ναούμ Τσακάλης, οι Μακεδονομάχοι Αριστείδης Χαρισιάδης, Σωτήριος Τουτουντζής και ο δάσκαλος Βασίλειος Μελεγκάνος.[5]
Σύγχρονη ιστορία

Κατά τις περιόδους των Βαλκανικών πολέμων (1912-13), του Α' Παγκοσμίου πολέμου (1914-18), και του Β' Παγκοσμίου Πολέμου (1940 - 45) ήταν σημαντική η συμβολή των κατοίκων της περιοχής στον αγώνα κατά των Ιταλών, Σλάβων και Γερμανών κατακτητών. Στη μαύρη για την Ελληνική Ιστορία σελίδα της περιόδου του εμφυλίου πολέμου, η περιοχή της Καστοριάς αποτέλεσε το θέατρο εξέλιξης της ένοπλης αιματοχυσίας και των θλιβερών κοινωνικών συνεπειών που ακολούθησαν.