Κωσταράζι.
"Κωσταράζι. Δημοτικά τραγούδια της Δυτ. Μακεδονίας από το αρχείο Μέλπως Μερλιέ". Επιμέλεια: Μάρκος Φ. Δραγούμης. Αθήνα: Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας και Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, 1993.
Το μεγαλύτερο μέρος της μουσικής αυτού του CD που μόλις κυκλοφόρησε συγκεντρώθηκε τον Αύγουστο του 1965, όταν η αείμνηστη Μέλπω Μερλιέ, διευθύντρια του ΚΜΣ και του ΜΛΑ ανέθεσε στον Γιάννη Αννινο και σε μένα να επισκευθούμε τον νομό Καστοριάς και να καταγράψουμε το μουσικό υλικό της περιοχής με το επαγγελματικό μαγνητόφωνο τύπου Nagra που μόλις είχαμε αποκτήσει. Η αποστολή μας, βοηθούντος και του τότε νομάρχη Καστοριάς κ. Γ. Μαζαράκη-Αινιάνα, εστέφθη υπό πλήρους επιτυχίας, αποδίδοντας σε δέκα μέρες 211 τραγούδια και σκοπούς από τα χωριά Βογατσικό, Γέρμα, Επταχώρι, Κωσταράζι, Λέχοβο, Χιονάτο, και την ίδια την πόλη της Καστοριάς. Μετά την αποστολή αυτή το υλικό άρχισε να προετοιμάζεται για έκδοση σε δίσκο. Αλλά η δουλειά προχωρούσε αργά και δεν βρίσκαμε χρηματοδότες. Τελικά το 1981 το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας δεσμέυτηκε να επιχορηγήσει το δίσκο αφού πρότεινε να αποστείλει με έξοδά του τον εθνολόγο Φιλήμονα Χατζή στα παραπάνω χωριά για να συγκεντρώσει περισσότερες πληροφορίες για την ιστορία και την λαογραφία τους και να βρεί κατάλληλες φωτογραφίες για το εξώφυλλο και το επεξηγηματικό εισαγωγικό φυλλάδιο. Οι αποστολές του κ. Χατζή πραγματοποιήθηκαν το 1984 και 1985, και το πολύτιμο υλικό που μάζεψε ετέθει υπ'όψιν του ΜΛΑ. Εν τω μεταξύ, ήδη από τα τέλη του 1984 είχε αποφασιστεί ότι ο δίσκος θα αφιερωνόταν στο χωριό Κωσταράζι που είχε παρουσιάσει την πιο ολοκληρωμένη μουσική εικόνα.
Από το 1985 μέχρι την παρούσα έκδοση έγιναν ακόμα τέσσερις αποστολές στο Κωσταράζι: 1) Τον Ιούνιο του 1987 ανέβηκα στο χωριό για να αναθερμάνω τις σχέσεις μου με τους κατοίκους του και με την βοηθεια της κόρης μου Ελένης να βγάλω μερικές φωτογραφίες. 2) Το Γενάρη του 1988 ξαναπήγα με το Γρηγόρη Φαληρέα για να ηχογραφήσουμε ολόκληρο πια τον κύκλο των τραγουδιών του χριστουγεννιάτικου χορού και μερικά ακόμα τραγούδια που είχαν μείνει ανηχογράφητα στις προηγούμενες αποστολές. 3) Τον Ιούνιο του 1991 έκανα μια τελευταία επίσκεψη με την Υβόννη Χάντ και τον Βασίλη Ριμπόπουλο για να μαγνητοσκοπήσουμε τους χορούς, ώστε να βρούμε σε ποιό είδος ανήκουν, και 4) τον Μάρτη του 1992 ο κ. Χατζής έκανε κι αυτός μια τελευταια επίσκεψη για να συγκεντρώσει τα υπόλοιπα στοιχεία που του χρειάζονταν για την εισαγωγή. Οι δύο τελευταίες αποστολές χρηματοδοτήθηκαν από το Ιδρυμα Ι. Φ. Κωστοπούλου, που τον τελευταίο καιρό έχει προσφέρει μεγάλη βοήθεια στο ΜΛΑ.
Το "νέο" Κωσταράζι, ή τώρα απλά Κωσταράζι, χτίστηκε ανάμεσα στα 1949 και 1954 και βρίσκεται στο νομό Καστοριάς στο 19ο χλμ. της δημοσίας οδού που συνδέει την Καστοριά με την Κοζάνη. Το παλιό χωριό άρχισε να εγκαταλείπεται το 1943 όταν κάηκε από τους Γερμανούς. Οι κάτοικοί του είχαν πάντα ενιαία γλώσσα και έθιμα. Στην περιοχή του παλιού χωριού, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας υπήρχαν τρεις οικισμοί με τα ονόματα Σμίξη, Παλιόσπιτα ή Αγία Αννα και Κράνια. Σύμφωνα με την παράδοση, ο αρματωλός Κώστας Ρίζος, που καταγόταν από τα Παλιόσπιτα, πρότεινε και πέτυχε γύρω στα 1650 την σύμπτυξη των οικισμών αυτών σε μια ορεινή περιοχή απρόσιτη στους Τούρκους. Το χωριό στη συνέχεια ονομάστηκε Κωσταράζι προς τιμήν του συνοικιστή του.
DALDAI RADIO ΑΚΟΥΣΤΕ ΜΑΣ ΕΔΩ
Σήμερα οι Κωσταραζινοί, περίπου 1000 άτομα, ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία, τη γεωργία, την κατεργασία της γούνας και την οικοδομή. Τα τελευταία χρόνια στο Κωσταράζι υπάρχει μια μικρή τοπική ορχήστρα που αποτελείται από κλαρίνο, κορνέτα, αρμόνιο και ντράμς. Παλιότερα, πολλοί Κωσταραζινοί γνώριζαν φλογέρα, ενώ μερικοί έπαιζαν γκάιντα. Το χωριό το επισκέπτονται συχνά ξένοι οργανοπαίκτες και με άλλα όργανα όπως ζουρνά, τρομπόνι, ακορντεόν, βιολί, λαούτο, νταούλι κλπ.
Το CD περιέχει 18 τραγούδια. Τα τραγούδια 1-5 συνδέονται με τα έθιμα των προεορτίων του γάμου που λίγο-λίγο απλοποιούνται ή ατονούν. Τα 1, 2, 3 λέγονται στα προζύμια, όταν δηλαδή την Πέμπτη το βράδυ, τόσο στο σπίτι του γαμπρού όσο και στης νύφης, φτιάχνουν το ζυμάρι για τις κουλούρες που θα δοθούν σαν προσκλήσεις στους συγχωριανούς καθώς και τα ψωμιά που θα καταναλωθούν στο τραπέζι της "χαράς". Ακούγονται επίσης και την Παρασκευή το πρωί, τόσο όταν πλάθουν όσο κι όταν χαρίζουν τις κουλούρες. Το 4 λέγεται στο σπίτι της νύφης την Παρασκευή το βράδυ και την Κυριακή το πρωί στην επίσκεψη στη βρύση. Το 5 τραγουδιέται στο σπίτι του γαμπρού (παλιότερα το Σάββατο το απόγευμα και τώρα την Κυριακή το πρωί) όταν ο κουμπάρος (νουνός) λούζει και ξυρίζει τον γαμπρό.
Τα τραγούδια 6-7 είναι Τσάμικα και λέγονται κι ως επιτραπέζια ιδίως στους γάμους. Το 8 είναι ιδιόρυθμος χορός του Πάσχα. Το πασχαλιάτικο πανηγύρι γίνεται στον περίβολο της Αγίας Παρασκευής (περίπου 20 λεπτά με τα πόδια στο δρόμο πρός το παλιό Κωσταράζι) με τη συμμετοχή οργάνων. Κατά τη διάρκειά του χορεύονται εκτός από τον συγκεκριμένο χορό του Πάσχα κι ο Συρτός, ο Καλαματιανός, ο Τσάμικος, το Μπεράτι κλπ. Το γλέντι αρχίζει το Πάσχα το απόγευμα γύρω στις 4 και διαρκεί τρείς μέρες. Τώρα χορεύουν οι άντρες με τις γυναίκες μαζί. Παλιότερα τις δυο πρώτες μέρες χόρευαν μόνο οι γυναίκες και από την Τρίτη μετά τον Εσπερινό μόνον οι άντρες. Το 9 είναι επιτραπέζιο και συνηθίζεται στούς αρραβώνες, στους γάμους και στις ονομαστικές εορτές.
Το 10 είναι κάλαντα της παραμονής των Χριστουγέννων. Αναγγέλονταςμ' αυτά τον ερχομό των Χριστουγέννων τα αγόρια που τα λένε παίρνουν ξηρούς καρπούς και γλυκίσματα από τις νοικοκυρές. Για τις γυναίκες που δεν ανοίγουν τις πόρτες υπάρχουν ορισμένοι στίχοι χλευαστικοί, όπως ο τελευταίος του ηχογραφημένου παραδείγματος. Τα παραδείγματα 11-16 προέρχονται από τον χορό των Χριστουγέννων (το παράδειγμα 15 περιέχει σύντομα αποσπάσματα από επτά διαφορετικούς χορούς). Τα Χριστούγεννα χορεύουν μόνο οι γυναίκες, ντυμένες με τις τοπικές ενδυμασίες, χωρίς μουσικά όργανα. Τα περίπου 25 τραγούδια που ανήκουν στην περίσταση αυτή λέγονται από τις ίδιες τις χορεύτριες και δεν επαναλαμβάνονται σε κανέναν από τους άλλους χορούς που γίνονται τον υπόλοιπο χρόνο στο Κωσταράζι. Το κάθε τραγούδι έχει τη δική του ιδιαίτερη μελωδία, εκτός από ελάχιστα που δανείζονται τη μελωδία τους από άλλα τραγούδια, αλλά πάντα του ίδιου κύκλου. Ο χορός αρχίζει το απόγευμα των Χριστουγέννων και διαρκεί τρείς μέρες. Τώρα γίνεται στην κεντρική πλατεία, ενώ παλιά άρχιζε εκεί και συνεχίζε στις γειτονιές. Οι παντρεμένες σχηματίζουν ξεχωριστό κύκλο από τις λεύτερες. Και στους δύο κύκλους οι χορεύτριες πιάνονται κατά σειράν ηλικίας. Οι χοροί είναι Συρτοί Στρωτοί (έξι βήματα με κίνηση όλο προς τα μπρός) και Συρτοί Στα Τρία (τρία βήματα μπροστά και τρία επί τόπου). Ενας από τους χορούς αυτούς (που δεν έχει περιληφθεί στον δίσκο) χορεύεται μικτά, δηλαδή στο πρώτο μέρος Στρωτός και στο δεύτερο μέρος Στα Τρία. Παλιότερα, όταν τα ήθη ήταν πιό αυστηρά, ο χριστουγεννιάτικος χορός αποτελούσε ευκαιρία για τους νέους να δούν τις κοπέλλες του χωριού και να διαλέξουν εκείνην που θα ήθελαν για γυναίκα τους.
Αλλοι σημαντικοί χοροί στο Κωσταράζι γίνονται την Πρωτοχρονιά, τις Απόκριες και στις γιορτές της Ζωοδόχου Πηγής, του Προφήτη Ηλία (20 Ιουλίου) και του Γεννεσίου της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου). Στον πρωτοχρονιάτικο χορό, που είναι γνωστός με το όνομα "Ρογκατσάρια", οι χορευτές μασκαρεύονται και χορεύουν με τη συνοδεία οργανικών συγκροτημάτων από το ίδιο το χωριό ή από το Τσοτύλι, το Αργος Ορεστικό, την Πολυκάρπη κ.ά. Ο αποκριάτικος χορός γίνεται την Κυριακή της Τυρινής από ομάδες γλεντοκόπων στις γειτονιές, τα δε τραγούδια του είναι άσεμνα και βωμολοχικά όπως σ' όλον σχεδόν τον ελληνικό χώρο. Εξάλλου, τις παραμονές των Χριστουγέννων τα αγόρια χορεύουν έναν παράξενο χορό χωρίς τραγούδια και συγκεκριμένα βήματα με μόνη συνοδεία τον ήχο των γιδοκούδουνων και κυπριών που βαστάν στα χέρια τους ή δένουν γύρω από τη μέση τους. Το τραγούδι 17 είναι επιτραπέζιο, ενώ το τελευταίο, επιτραπέζιο κι αυτό, συνηθίζεται ιδιαίτερα στα γαμήλια συμπόσια.
Μάρκος Δραγούμης
Tracklist
| Τραγούδια Του Γάμου | |||
| A1 | –Κατερίνα Βύρου | Πιρδικίτσαμ' Κατσ' Στη Φτέρη | |
| A2 | –Πολυξένη Μανώλη | Ψιλολιχννούν Τ'Αλεύρι | |
| A3 | –Πολυξένη Μανώλη | Η πιριστιρούδα Η Νύφη Μας | |
| A4 | –Πολυξένη Μανώλη | Σουλτάναμ' Έμορφη | |
| A5 | –Πολυξένη Μανώλη | Λούζουν Τ'Αρχοντόπκου | |
| Τσάμικα - Επιτραπέζια | |||
| A6 | –Πολυξένη Μανώλη | Γιουσούφ Αράπης Πολεμά | |
| A7 | –Πολυξένη Μανώλη | Εσείς Τζουμέρκα Κι Άγραφα | |
| A8 | –Πολυξένη Μανώλη | Ήρθαν Τα Πασχαλιόγιουρτα | |
| A9 | –Αθανάσιος Νατσούλης | Από Μικρός Στα Γράμματα | |
| Κάλαντα Χριστουγέννων | |||
| B1 | –Αθανάσιος Σιδέρης | Κάλαντα Χριστουγέννων | |
| Χοροί Χριστουγέννων | |||
| B2 | –Ζωή Τομοπούλου & Αικατερίνη Σιδέρη | Ένας Κοντός Κοντούτσικος | |
| B3 | –Ζωή Τομοπούλου & Αικατερίνη Σιδέρη | Όταν Ήμουν Παλικάρι | |
| B4 | –Ζωή Τομοπούλου & Αικατερίνη Σιδέρη | Και Σε Πόλη Πήγα | |
| B5 | –Ζωή Τομοπούλου & Αικατερίνη Σιδέρη | Πέρα Στον Πέρα Μαχαλά | |
| B6 | –Αθανάσιος Νατσούλης | Η Επιλογή Του Θανάση Σιδέρη | |
| B7 | –Χρυσούλα Καραγκούνη & Μηνάς Τζήκας | Όλες Οι Έμορφες | |
| Επιτραπέζια | |||
| B8 | –Χορωδία Μηνά Τζήκα | Ανάθεμα Ποιος Έρριξε | |
| B9 | –Χορωδία Μηνά Τζήκα | Καλώς Ορίστε Φίλοι Μου | |
Credits
- Compiled By – Μάρκος Φ. Δραγούμης
- Recorded By – Μέλπω Μερλιέ
Notes
Tracks 16-18 recorded in 1988.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου