Κοντά να έλθει ο νέος χρόνος, κυκλοφορούν οι Καζαμίες. Πρόκειται για έντυπα ημερολόγια, για τους μήνες και τις ημέρες του χρόνου.
Τούτα τα χρόνια, ακούγοντας τη λέξη «Καζαμίας», μας έρχεται στο μυαλό η γιαγιά μας, που στα παιδικά μας χρόνια, μας έστελνε να της αγοράσουμε έναν καλό Καζαμία -όπως μας έλεγε- για να ξέρει πώς θα διαβεί ο νέος χρόνος. Έτσι, το έντυπο αυτό ημερολόγιο, οι παλαιότεροι το συμβουλεύονταν πολύ. Ήταν ο δείχτης της κάθε ημέρας του χρόνου και με τη θεματική ποικιλία, συμβούλευε, ενημέρωνε και διασκέδαζε τον κάτοχό του!
Οι εκδόσεις του περιλαμβάνουν: μηνολόγιο, εορτολόγιο, αοριστολόγους, προφητείες κοσμοϊστορικών μελλούμενων, προγνώσεις του καιρού για κάθε τέταρτο της σελήνης, ένα σύντομο ονειροκρίτη, αλλά και πρακτικές γεωργικές συμβουλές (συμβουλές δια τον κηπουρό και τον αγρότη), οδηγίες προς κτηνοτρόφους, συνταγές μαγειρικής, ήθη και έθιμα, εγκυκλοπαιδικά διάφορα, οδηγίες για την αφαίρεση των λεκέδων και ανέκδοτα. Ένα πλήρες ημερολόγιο, με λίγο απ’ όλα, που εξασφαλίζει υψηλές πωλήσεις, κρατώντας προσιτή την τιμή του, χάρη στο φτηνό χαρτί και τις ελάχιστες ή καθόλου εικόνες.
Είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί αυτό το λαϊκό βιβλίο – ημερολόγιο, είχε μεγάλη κυκλοφορία και απήχηση, ιδίως τους τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας, όταν το μορφωτικό επίπεδο του λαού ήταν αναπόφευκτα χαμηλό. Το φαινόμενο της επιτυχίας του Καζαμία απασχόλησε επανειλημμένα πολλούς λαογράφους, και την ιστορική έρευνα, κι έτσι έχουν παραχθεί αρκετές μελέτες, οι οποίες αναπτύσσουν οτιδήποτε σχετικό με το θέμα.
Στις μέρες μας, θα λέγαμε πως κάθε άλλο, παρά ευνοϊκή είναι η κυκλοφορία του Καζαμία. Εκδίδονται όμως έντυπα ημερολόγια, που απέχουν από τον παλαιό Καζαμία και στις σελίδες τους φιλοξενούνται εικαστικές δημιουργίες ή ορισμένη θεματική κατά προτίμηση, με καλλιτεχνικές, φωτογραφικές και ιστορικές αναφορές. Μάλιστα, αυτές οι έντυπες καλαίσθητες εκδόσεις κυκλοφορούν από μεγάλους εκδοτικούς οίκους και θα αποτελούν στο μέλλον αξιόλογα «συλλεκτικά κομμάτια»!
Παρόλο που οι Καζαμίες εκδίδονται και κυκλοφορούν ακόμη στην εποχή μας, χαρακτηρίζονται ως λαϊκά βιβλία. Αυτός βέβαια ο χαρακτηρισμός αγγίζει πολλά και παρόμοια θέματα. Κάνουν την εμφάνισή τους από το Νοέμβριο έως και τον Ιανουάριο στους πάγκους των μικροπωλητών, στα βιβλιοπωλεία, ακόμη και στις λαϊκές αγορές.
Οι εκδότες του Καζαμία ξέρουν πως αυτός «πουλάει» και μάλιστα συναγωνίζονται μεταξύ τους -πέρα από τις χρονικές ενημερώσεις- να προσθέτουν καλή κι ενδιαφέρουσα ύλη, να έχουν στοιχεία μελλοντολογίας κι εξήγησης ονείρων, αλλά και ιδέες που αγγίζουν τη φιλαρέσκεια του ωραίου φύλου. Επίσης, προσθέτουν ένα πλήθος από άλλα ενδιαφέροντα θέματα και γνώσεις, που κρίνονται απαραίτητα για τη ζωή.
Ακολουθεί ένας μικρός κατάλογος κάποιων τίτλων από Καζαμίες, με τους εκδοτικούς τους οίκους, που την τελευταία δεκαετία κοσμούν τις βιτρίνες και τους πάγκους των βιβλιοπωλείων: 1. Μέγας Καζαμίας (Πυραμίς), 2. Σούπερ καζαμίας, ο Δορυφόρος (Ρουμελιώτης), 3. Μέγας Καζαμίας Ερμού (Σαλίβερος), 4. Μέγας Καζαμίας, Το Σύμπαν (Δαμεράς), 5. Μέγας Εγκυκλοπαιδικός Καζαμίας (Λιναρδάτου), 6. Μέγας Καζαμίας Πραξιτέλους (Αστήρ - Παπαδημητρίου) και αρκετοί άλλοι.
Τα νούμερα πωλήσεων του Καζαμία στον ελλαδικό χώρο κάθε χρόνο, είναι περίπου 200.000 τεύχη και αυτό δείχνει ότι, παρόλο που τη θέση του την έχουν καταλάβει άλλα παρόμοια έντυπα, ο Καζαμίας «κρατεί την ύπαρξή του»!
Η καταγωγή του ελληνικού Καζαμία, έχει διαπιστωθεί πως προέρχεται από τον ιταλικό Καζαμία, που εκδόθηκε «εις την Φαβέντιαν της Ιταλίας», το 1763. Από τότε, το εξώφυλλό του κοσμούσε ένα μάγο, φανταστικό πρόσωπο, κατά άλλους αληθινό, το οποίο είχε ρεαλιστικά χαρακτηριστικά, για να πουλήσει περισσότερο. Επρόκειτο για τον Πιέτρο Καζαμία, που όπως λέει ο μύθος, ήταν Ενετός προφήτης και αστρολόγος του μεσαίωνα, ο οποίος διάβαζε στα αστέρια τα μελλούμενα και τις γνώσεις αυτές ήθελε να τις μοιράζεται με τον κόσμο. Η μορφή του, είτε πραγματική, είτε φανταστική, απεικονιζόταν στα εξώφυλλα, που τον παρουσίαζαν να φοράει ένα πανύψηλο κωνικό καπέλο και να κοιτάζει ακατάπαυστα από το τηλεσκόπιό του τα αστέρια.
Από τον 19ο αιώνα, με πλήρες το οπλοστάσιο των προφητειών του, αλλά και της πάντα γοητευτικής ψευτο-επιστημοσύνης των καπάτσων μελλοντολόγων, ο Καζαμίας εισβάλλει στην Ελλάδα. Αμέσως είχε μεγάλη ανταπόκριση από το κοινό! Πρέπει όμως να αναφερθεί και ο «έντεχνος Καζαμίας» ή έκδοση που μιμείται τη δομή του Καζαμία, που είναι η περίπτωση των λογοτεχνικών ημερολογίων ή ημερολογίων ποικίλης ύλης, από κάποιους διανοούμενους που εξέδωσαν παρόμοια έργα (Επτανησιακό Ημερολόγιο ή Κεφαλληνιακό Ημερολόγιο, του Σπύρου Σκηνιωτάτου, Ημερολόγιο Ποικίλης Στοάς κ.ά.).
Μια σύντομη ιστορική αναφορά για την πορεία του Καζαμία μέσα στο χρόνο, μας δείχνει πόσο αυτό το έντυπο αγαπήθηκε από τις πλατιές κοινωνικές μάζες, που είχαν ανάγκη να στηρίξουν την ελλιπή γνώση τους.
Φαίνεται όμως, πως ο Καζαμίας ως έντυπο είναι μια συνέχεια του Αλμανάκ. Παρόλο που υπάρχουν διαφορές, αγγίζουν την ίδια περίπου θεματολογία, με βάση τους μήνες, τις ημέρες του χρόνου και την εξήγηση των ονείρων. Το Αλμανάκ διατήρησε την αρχική του μορφή έως σήμερα, με σοβαρότητα στα θέματά του, ενώ ο καζαμίας που αγαπήθηκε από τον πολύ κόσμο, είναι καθαρά ένα λαϊκό έντυπο ημερολόγιο, που αφορά πρωτίστως το χρόνο και τις μεταβολές του.
Η λέξη «Αλμανάκ» προέρχεται κατά μια εκδοχή από την αραβική λέξη «al mankh», που σημαίνει «το ημερολόγιο των ουρανών». Βέβαια, ποικίλουν οι ετυμολογικές αναφορές γι αυτή τη λέξη και την εξήγησή της. Επρόκειτο για τύπο έντυπου ημερολογίου, που εκτός από την ένδειξη των μηνών και των ημερών του χρόνου, των εορτών και των αστρονομικών φαινομένων, περιείχε ποιήματα, ανέκδοτα, αινίγματα, συνταγές, συμβουλές, ακόμη και λαϊκές προφητείες.
Το πρώτο τέτοιο έντυπο εκδόθηκε στη Βιέννη, το 1457, από τον αστρονόμο Πούρμπαχ και το πρώτο ελληνικό Αλμανάκ εκδόθηκε κι αυτό στη Βιέννη, το 1791, από τον Γ. Βεντόνη. Τα πρώτα ελληνικά Αλμανάκ λέγονταν Μηνολόγια, Σεληνοδρόμια, Πασχάλια ή Λαμενάχια. Παρόμοια ήταν και τα εκκλησιαστικά μηνολόγια, που πέρα από τα στοιχεία του έτους, είχαν και στοιχεία που αφορούσαν τη θρησκευτική ζωή.
Στην Ελλάδα, το πρώτο Αλμανάκ κυκλοφόρησε στο Ναύπλιο «μεταφρασθέν εκ του ιταλικού εις την ημετέρα διάλεκτον». Διαφοροποιήθηκε στην ύλη, για να είναι προσιτό στον απλό λαό και του δόθηκε η ονομασία «Καζαμίας». Με αυτή την ονομασία διατηρείται ακόμη η έκδοσή του. Το 1853, εκδίδεται ο καζαμίας, «Ο ΚΑΛΧΑΣ», που φέρει χαρακτήρα προφητικό και μελλοντολογικό.
Ο τίτλος του στηριζόταν στην ιδιότητα του αρχαίου σοφού και προφήτη, Κάλχα. Στην πορεία, ο Καζαμίας θα εδραιωθεί για τα καλά στην Ελλάδα και μάλιστα θα γίνει συνώνυμος της λέξης «μάγος». Θα διατηρήσει σταθερά το ποικίλο υλικό. Από το 1842, εκδίδονται πάμπολλοι καζαμίες και θα συνεχίσουν να εκδίδονται έως τις μέρες μας. Στα 1950, ο οίκος του Μ. Σαλιβέρου εκδίδει το «ΑΛΜΑΝΑΚ ΣΑΛΙΒΕΡΟΥ - ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ», με σήμα κατατεθέν το κλειδί. Έγραφε δε στο πρώτο τεύχος, πως το σύμβολο του κλειδιού «...έχει την σημασία του. Εκφράζει κατά έναν τρόπον την φιλοδοξίαν μας να καταστήσωμεν το Αλμανάκ Σαλιβέρου το κλειδί με το οποίο θα λύωνται όλαι αι απορίαι, το κλειδί με το οποίο θα ανοίγονται όλαι αι θύραι της γνώσεως και της μορφώσεως». Αργότερα, λόγω του ότι επίμονα το ζητούσε το κοινό, βγήκε ο «ΜΕΓΑΣ ΚΑΖΑΜΙΑΣ ΕΡΜΟΥ ΣΑΛΙΒΕΡΟΥ» και μετέπειτα ακολούθησε η έκδοση και άλλων διαφορετικών καζαμιών.
Τέλος, η περίπτωση του Καζαμία, τουλάχιστον όπως τον ξέρουμε στην Ελλάδα, μας κρατάει συντροφιά, «μας εξηγεί τα όνειρα», μας ενημερώνει για του χρόνου τα γυρίσματα και μας συμβουλεύει για τις καλλιέργειες του κήπου και των χωραφιών μας.
Κείμενα – Παρουσίαση:
Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός
ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου